අගමැති දොට්ට දැමීම, පොතේ ඇත්තේ කොහොමද ?

පැවති පළාත් පාලන මැතිවරණයෙන් පසුව දේශපාලන පක්ෂ අතර ඇතිව ඇති බල තුලන ආතතිය හේතුවෙන්, අගමැතිවරයා ඉවත්විය යුතුය , ඉවත් කළ යුතුය, ඉවත් කළ හැකිද , යන ප්‍රශ්න සෑම පැයක් පාසාම ඇසෙමින් පවතී. දහනවවන සංශෝධනයත් සමග යම් පටලැවිල්ලක් බවට පත්ව ඇති අගමැති දොට්ට දැමීමේ කර්තව්‍යයට බලපානා වගන්ති කිහිපය හුදී ජන දැනුම් සංවේගය තකා මෙසේ ඉදිරිපත් කරමි. 

1978 ව්‍යවස්ථාව අනුව අග්‍රාමත්‍යවරයා පත්කිරීම හා සබැඳෙන 43(3) වගන්තිය පහත පරිදිය,

43(3) පාර්ලිමේන්තුවේ යම්කිසි මන්ත්‍රීවරයෙකු කෙරෙහි පාර්ලිමේන්තුවේ විශ්වාසය උපරිම පමණින් ඇතැයි ජනාධිපතිවරයා කල්පනා කෙරේද ජනාධිපතිවරයා විසින් ඒ මන්ත්‍රීවරයා අග්‍රාමාත්‍ය ධූරයට පත්කළ යුත්තේ ය.

1978 ව්‍යවස්ථාව අනුව අග්‍රාමත්‍යවරයා ඉවත්කිරීම හා සබැඳෙන  47වැනි වගන්තිය පහත පරිදිය,

47. අග්‍රාමාත්‍යවරයා හෝ අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ අමාත්‍යවරයෙක් හෝ වෙනත් යම් අමාත්‍යවරයෙක් හෝ නියෝජ්‍ය අමාත්‍යවරයෙක්,-

         (අ) ජනාධිපතිවරයාගේ අත්සන යටතේ යවන ලිපියක් මගින් ඉවත් කරනු ලැබුවොත්

                ; හෝ 

     (ආ) ස්වකීය අත්සන යටතේ ජනාධිපතිවරයා වෙත යවන ලිපියක් මගින් ස්වකීය ධූරයෙන් අස්වූහොත් ; හෝ

  (ඇ) තවදුරටත් පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරයෙකු නොවුවහොත් ; හෝ 

මිස, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ විධිවිධාන යටතේ යම් තාක් කල් අමාත්‍ය අණ්ඩලය පවතින්නේද ඒ තාක් කල් ස්වකීය ධූරය දරන්නේය.

2015 වසරේ සිදුවූ 19වන ව්‍යවස්ථා සංශෝධනය මගින් මේ පත්කිරීම්, ඉවත්කිරීම් හා සබැඳෙන වගන්ති යම් ප්‍රමාණ වලින් වෙනසක්ම් වලට භාජනය වී ඇත.

ඒ අනුව අගමැතිවරයා පත්කිරීම හා සබැඳෙන 42(4) වගන්තිය මෙලෙසය,

42(4 ) ජනාධිපතිවරයාගේ මතය අනුව පාර්ලිමේන්තුවේ විශ්වාසය උපරිම වශයෙන් ඇති පාර්ලිමේන්තු මන්ත්‍රීවරයා ජනාධිපතිවරයා විසින් අග්‍රාමාත්‍යවරයා ලෙස පත්කරනු ලැබිය යුත්තේය.

19වන සංශෝධනයට අනුව අගමැතිවරයා ඉවත් කිරීම හා සබැඳි 46(2 ) වගන්තිය පහත පරිදි වේ,

46(2)  අග්‍රාමාත්‍යවරයා -

           (අ) ස්වකීය අත්සන යටතේ ජනාධිපතිවරයා වෙත යවන ලිපියක් මගින් ස්වකීය                          ධූරයෙන් ඉල්ලා අස්වූහොත් ; හෝ

      (ආ) තවදුරටත් පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරයෙකු නොවුවහොත් ; හෝ 

මිස, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ විධිවිධාන යටතේ යම් තාක් කල් අමාත්‍ය අණ්ඩලය පවතින්නේද ඒ තාක් කල් ස්වකීය ධූරය දරන්නේය.

අගමැති පත්කිරීම හා ඉවත්කිරීම සම්බන්ධයෙන් ඇති ඉහත වගන්ති දෙක අතර ගැටුමක් ඇති බව පෙනේ. පත්කිරීමේදී ජනාධිපතිවරයාගේ කැමැත්ත අනුව පත්කෙරෙන අගමැතිවරයා, ඉවත්කිරීම සම්බන්ධයෙන් ජනපතිට පැහැදිළි බලතල තිබේදැයි ප්‍රශ්නයක් පැන නගී. ඔහුට කැමති කෙනෙක් පත්කිරීමට බලය තිබුණද, මුල් අවස්ථාවකදී පත් කළ තැනැත්තෙක් සිය කැමැත්තෙන් ඉලා අස්නොවුනහොත් දෙවැන්නෙක් පත් කිරීමට ජනපතිට බලයක් තිබේද?....1978 මුල් ව්‍යවස්ථාවේ අගමැති ඉවත් කිරීම සම්බන්ධයෙන් ජනපතිට තිබූ පැහැදිළි බලය 19 සංශෝධනය තුල යම් හිරවීමකට ලක් කර ඇතැයි වචනාර්ථයෙන් බලන කළ පැහැදිලිව පෙනේ. මේ අවුල විසඳා ගැනීමට නීති විශාරදයන් තව වගන්තියක සහය පතන බව දැකිය හැක. එයින් බලාපොරොත්තු වෙන්නේ 46(2)හි අන්තිමට කියවෙන "යම් තාක් කල් අමාත්‍ය අණ්ඩලය පවතින්නේද ඒ තාක් කල් ස්වකීය ධූරය දරන්නේය" කියන කොටස පාවිච්චියට ගන්නේ කෙසේදැයි විග්‍රහ කිරීම. මොකද අමාත්ය මණ්ඩලය නොපවතින අවස්ථාවක අගමැති තනතුර නොපවතී කියන තර්කය.  ඒ සඳහා ඔවුන් උපයෝගී කරගන්නේ 19වන සංශෝධනයේ ඇති 43(3 ) වගන්තිය.

43(3) ජනාධිපතිවරයා විසින් කවර අවස්ථාවකදී වුවද, අමාත්‍ය මණ්ඩලය වෙත පවරන ලද විෂය සහ කාර්ය වෙනස් කිරීම සහ අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සංයුතිය වෙනස් කිරීම ද කරනු ලැබිය හැක්කේය. අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ අඛණ්ඩ පැවත්මට සහ පාර්ලිමේන්තුව වෙත අමාත්‍ය මණ්ඩලය දරන වගකීමේ අඛණ්ඩ පැවැත්මට එවැනි වෙනස් කිරීමක් බලනොපාන්නේය.

මේ වගන්තිය තුල මේ වන විට සංවාදයට ලක්වෙන කාරණය තමයි, මෙහි සංයුතිය යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද කියන එක. සමහරුන් නගන තර්කයක් වෙන්නේ මේ සංයුතියට අගමැතිවරයාත් ඇතුලත් කියන එක. ඔවුන්ට අනුව අගමැතිවරයා සහ කැබිනට් මණ්ඩලයේ ඇමතිවරුන් මේ සංයුතිය වෙනස් කිරීම තුලින් ඉවත් මාරු කළ හැකියි. තවත් තර්කයක් වන්නේ මෙහි සංයුතිය යනු රසායන විද්‍යාවේ අපි ඉගෙන ගන්න සංයුතියේ අදහස් වෙන යම් යම් සංඝටක වල අනුපාතය වගේ, අමාත්‍යධූර අනුපාතවල එහා මෙහා වීමක් මිස ඇමතිවරු ඉවත් කිරීමක් නොවෙයි. ඒ නිසා 43(3 )ට එද්දි නැවත හිර වෙනවා සංයුතිය යනුවෙන් අදහස් කරන්නේ කුමක්ද යන්න. සැබවින්ම ඇමතිවරු ඉවත් කිරීම සම්බන්ධයෙන් වෙනම වගන්තියක් 19වන සංශෝධනයේ ඇතුලත් වෙනවා. ඒ නිසා 43(3)හි කියන සංයුතිය යනු කුමක්ද යන්නත්, අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ අඛණ්ඩ පැවැත්මට ඉන් හානි නොවේ කියන කොටසත් අගමැති ඉවත් නොකළ හැකියි කියන අය ගේන තර්කයක්. ඇමතිවරුන් ඉවත් කිරීම සම්බන්ධයෙන් වෙන 46(3 ) වගන්තිය මෙන්න මෙහෙමයි,

46(3) අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ අමාත්‍යවරයෙක්, අමාත්‍ය මණ්ඩලයේ සාමාජිකයෙක් නොවන අමාත්‍යවරයෙක් හෝ නියෝජ්‍ය අමාත්‍යවරයෙක්-

    (අ) අග්‍රාමාත්‍යවරයාගේ උපදෙස් මත ජනාධිපතිවරයාගේ අත්සන යටතේ යවනු                          ලබන ලිපියක් මගින්, ඉවත් කරනු ලැබුවොත් ; හෝ

                (ආ ) ස්වකීය අත්සන යටතේ ජනාධිපතිවරයා වෙත යොමු කරනු ලබන ලිපියක් මගින් ස්වකීය ධූරයෙන් ඉල්ලා අස්වූහොත් ; හෝ

          (ආ ) තවදුරටත් පාර්ලිමේන්තුවේ මන්ත්‍රීවරයෙකු නොවුවහොත් ; හෝ 

මිස, ආණ්ඩුක්‍රම ව්‍යවස්ථාවේ විධිවිධාන යටතේ යම් තාක් කල් අමාත්‍ය අණ්ඩලය පවතින්නේද ඒ තාක් කල් ස්වකීය ධූරය දරන්නේය.

මේ වගන්තිය අනුව ජනාධිපතිවරයාට හිතුමතේ ඇමතිවරුන් ඉවත් කරන්න නොහැකියි. එම නිසා එය 43(3 )හි වාසිය සොයන අයට යම් බලපෑමක් එල්ල කරනවා. 

ඔය විදිහට තමයි මේ දවස් වල ක්‍රියාත්මක වන, සංවාද ගත වන, අගමැති දොට්ට දැමීමේ සෙල්ලමේ හරඹදාන වගන්ති සමූහය ලියවිලා තියෙන්නේ. මීලඟ  දින කිහිපය ගත වන විට නීති විශාරදයන්ගේ උපදෙස් මත මේ ප්‍රශ්නය විසඳගන්න පුලුවන් වෙයිද නැතිනම්  ව්‍යවස්ථාව අර්ථ නිරූපන බලය ඇති ශ්‍රේෂ්ඨාධිකරණය දක්වා මේ අවුල ඔඩු දුවයිද කියලා අපිට බලන් ඉන්න වෙයි.  ඒ තරම් දුර නොයා මේක සාමදානෙන් විසඳගන්න පුලුවන් වගේම පාර්ලිමේන්තුව තුලදී සිදු කල හැකි නූල් සූත්තර කිහිපයකිනුත් මේක විසඳගන්න පුලුවන් බවත් අමතක කරන්න නරකයි.